Seera Daldalaa Itoophiyaa: Bu’uura Daldaltoonni Beekuu Qaban

Seera Daldalaa Itoophiyaa: Bu’uura Daldaltoonni Beekuu Qaban

Seensa. Seera Daldalaa Itoophiyaa: Bu’uura

Daldalli bifa kamiinuu guddina diinagdee biyya tokkoof garmalee murteessaadha. Biyya tokko keessatti daldaltoonni hojii isaanii akka milkaa’inaan geggeessan gochuuf, seerri daldalaa qajeelfama guddaa ta’a. Itoophiyaattis Seera Daldalaa (Commercial Code) haaraan bara 2021 (Labsii Lakk. 1243/2021) bahe, bu’uura daldaltoonni hundi beekuu qaban of keessaa qaba.

Seerri kun qajeelfama hojii daldalaa, waliigaltee, mirga maamilaa, daldala dijitaalaa, dhaabbilee daldalaa fi invastimantii waliin wal qabatee haala ifa ta’een tumata. Kanaaf, daldaltoonni yeroo hundaa hojii isaanii seeraan eegsisuu fi carraa daldalaa biyya keessatti argamu fayyadamuuf bu’uura kana beekuu qabu.

---

1. Maalummaa Daldalaa fi Daldaltoota

Seerri daldalaa haaraan daldalaa jechuun hojii faayidaa argamsiisuu fi idilee ta’een geggeeffamu hubata. Namni kamiyyuu hojii kana hojjechuuf seeraan daldalaa beekamaa fi galmaa’aa ta’uu qaba.

Daldaltuu jechuun:

• Namni dhuunfaa (individual) hojii daldalaa gaggeessu.
• Dhaabbata (company) hojii daldalaa irratti hundaa’e.

Daldaltoonni kamiyyuu hojii isaanii galmeessanii hayyama daldalaa argachuun dirqama. Yoo galmeessii fi hayyama malee hojii gaggeessan, hojii isaanii seeraan ni dhoorkama.

---

2. Galmeessii fi Hayyama Daldalaa

Kutaa guddaa seerri daldalaa irratti xiyyeeffate keessaa tokko galmeessii daldalaa dha.

• Namni hojii daldalaa jalqabu kamiyyuu galmee seeraa keessatti of galchuu qaba.
• Dhaabbileen (company) hundi waajjira mootummaa dhimmoota daldalaa (Ministry of Trade and Regional Integration) keessatti galmaa’uun mirkaneeffachuu qabu.
• Galmeen kun akka ragaa seeraa ta’ee, yeroo falmii ykn waliigaltee seeraa irratti bu’uura ta’a.

---

3. Waliigaltee Daldalaa. Seera Daldalaa Itoophiyaa: Bu’uura

Hojii daldalaa keessatti waliigalteen (contracts) qooda guddaa qaba.

• Waliigalteen kamiyyuu seeraaf iftoomina qabaachuu qaba.
• Ragaan waliigalteewwan (barreeffama, mallattoo fi ragaa maqa-balleessaa hin qabne) akka jiraatu seerri ni tumata.
• Fakkeenya: waliigaltee kirayinaa, waliigaltee gurgurtaa, waliigaltee geejjibaa fi kkf.

Waliigalteen barreeffamaan osoo hin jirre yoo falmiin uumame, ragaa gahaa dhabuuf carraa guddaa qaba. Kanaaf, daldaltoonni waliigaltee isaanii yeroo hundaa barreeffamaan galmeessuu qabu.

---

4. Mirga fi Itti Gaafatamummaa Maamilaa

Seerri haaraan mirga maamilaa (consumer rights) ifatti eega.

• Maamiltoonni tajaajila qulqullina qabu argachuu qabu.
• Yoo tajaajilli dogoggoraan dhiyaate ykn miidhaan maamiltoota irra gahe, seerri akka deebii argatan tumata.
• Fakkeenyaaf: nyaata qulqullina hin qabne, meeshaa sobaa, ykn tajaajila interneetii gahaa hin taane.

Kana jechuun, daldaltoonni hojii isaanii qulqullina fi amanamummaan geggeessuu qabu; maamiltoonnis mirga isaanii falmuuf karaa seeraa qabu.

---

5. Dhaabbilee fi Hirmaannaa Hawaasaa Seera Daldalaa Itoophiyaa: Bu’uura

Seerri daldalaa kutaa tokkoon dhaabbilee daldalaa adda addaa ibsa. Fakkeenyaaf:

• Private Limited Company (PLC)
• Share Company (SC)
• Sole Proprietorship (Hojii dhuunfaa)
• Partnership (Qunnamtii hojii waliin)

Dhaabbilee kana hundi ofii isaanii seera adda qabatanii socho’u. Fakkeenyaaf, Share Company keessatti qooda fudhattoonni baay’een hirmaatu; PLC immoo qaamota muraasa qofaan hundaa’a.

---

6. Daldala Dijitaalaa fi E-Commerce

Seerri haaraan daldala dijitaalaa (e-commerce) ifatti tumata.

• Hojii daldalaa interneetii irratti gaggeeffamuuf hayyama fi galmee barbaachisa.
• E-commerce keessatti waliigalteen dijitaalaan godhamu ni fudhatama yoo ragaan ifa ta’e jiraate.
• Kun daldaltoota tajaajila online (E-commerce, delivery, digital payment) irratti hirmaatanif bu’a qabeessa dha.

---

7. Invaastimantii fi Hirmaannaa Biyya Alaa

Itoophiyaan carraa guddaa invastimantii biyya alaa uumuuf seera haaraa kana hojiirra oolche.

• Dhaabbileen biyya alaatii Itoophiyaa keessatti hojii daldalaa gaggeessuuf hayyama mootummaa argachuu qabu.
• Invaastimantii isaanii seera qabeessa taasisuuf qajeelfamni adda tumameera.
• Mootummaanis carraa isaanii eegsisuuf bu’uura seeraa bal’aa uumeera.

---

8. Faayidaa Seera Daldalaa Haaraa

Daldaltoonni seera daldalaa haaraa beekuun faayidaa hedduu argatu:

1. Hojii isaanii seeraan eegsisuu.
2. Waliigaltee isaanii irratti amanamummaa fi iftoomina horachuu.
3. Maamiltoota waliin wal amantaa cimaa ijaaruu.
4. Dorgommii qajeelaa keessatti qooda fudhachuu.
5. Carraa invastimantii fi deeggarsa mootummaa argachuu.

---

Xumura

“Seera Daldalaa Itoophiyaa: Bu’uura Daldaltoonni Beekuu Qaban” jechuun seera hojii daldalaa jalatti tumame bu’uura waliigalaa daldaltoonni hundi hojii isaanii irratti hunda’anidha. Namni hojii daldalaa jalqabu kamiyyuu seera kana beekuu fi hojiirra oolchuu qaba. Kana gochuun hojii isaa eegsisuufi maamiltootaaf tajaajila qulqullina qabu dhiyeessuuf bu’uura cimaa ta’a.

Seerri kun daldaltoota qofa utuu hin taane, maamiltoota, mootummaa fi biyya guutuutti bu’a qabeessa dha.

1.https://www.ilqso.gov.et/sites/default/